Øyvind Bakke,
Herøy kommune på Sunnmøre
«Ein ungdom
sin lagnad»
Det er tidsskrift for Herøy sogelag «Folk og Fortid»,
som i sitt 2001-nummer kan fortelle om Kongofareren Øyvind Bakke.
Hans skjebne tilhører den kategori som fort ble glemt. De kom syke
og nedbrutte hjem igjen – til en snarlig død.
Hadde Øyvind Bakke omkommet i Kongo, eller på veien hjem,
ville hans navn stått på en av de to minnetavlene på
Kongoutstillingen i Oslo i 1950. Som det falt seg ble det verken en slik
ære, eller pensjon til de etterlatte må vi tro. Om dette kan
kanskje forfatteren av artikkelen i «Folk og Fortid», Kåre
Kvalsvik, utdype senere.
Harald Jarl Runde, oppvokst i de samme strøk nå bosatt
i Naustdal i Sunnfjord, fortalte oss om Øyvind Bakke under lanseringen
av Kongelig slaveleir i Fjerland, og lovte å skaffe oss nærmere
opplysninger. De kom i form av kopier både av de aktuelle sidene
i «Folk og Fortid» og i «Herøyboka».
Historien er kort og tidstypisk, og ikke enestående blant Kongofarene:
Øyvind Bakke vervet seg til kong Leopolds Kongo for å bli
istand til å dekke farens gjeld etter konkurs.
Så egentlig starter denne historien med faren til Øyvind
Bakke, Albert Larsen Bakke, og dennes konkurs som kjøpmann på
Skotholmen rundt 1880, året før sønnen Øyvind
ble født (i annet ekteskap – i løpet av to ekteskap
fikk Albert Larsen Bakke ikke mindre enn 19 barn).
Fra «Folk og Fortid»/Kåre Kvalsvik tillater vi oss
å sakse noen avsnitt som belyser disse skjebner. Artikkelens hovedtema
er handelsstedet Skotholmens historie fra fjern fortid til i dag. Underveis
får vi også lese blant annet dette om far og sønn Bakke:
«Vi finn ein del stoff i fleire kjelder om Albert Larsen Bakke.
Han dreiv handel her i tida 1865-1890. Og han var meir enn kjøpmann,
han var ein åndeleg leiar, kjend langt ut om sitt distrikt. Det
gjekk ikkje så bra for han med handelen, for det vert fortalt
at han hadde fram mot kr 43.000 i "udestående bondegjeld"
før han gjekk konkurs. Det var mykje pengar i dei dagar. Og den
såkalla bondegjelda kom frå vanlege folk på øyane
ikring, som hadde handla på borg. Han rekna ikkje med å
få inn halvparten av denne gjelda. Kanskje var han for snill som
kjøpmann? (...)
Albert Bakke hadde stor familie og mange born. Leiande truesbrør
hjelpte han økonomisk og tapte pengar på det. (...)
Men medan dei budde på Skotholmen hadde dei juletre kvart
år. Det var ikkje vanleg den tida. Borna frå Sævik
og Remøy fekk kome til Bakke på Skotholmen og gå
kring juletreet. Det vart minne som sat livet ut.
EIN UNGDOM SIN
LAGNAD
I papira etter Mads Kopperstad fann eg eit interessant brev. Det syner
at han, saman med lærar Vasbakke og lærar Peter M. Lillebø
hadde vore hovudkausjonistar for Albert Bakke og tapt pengar då
han gjekk konkurs på Skotholmen.
Brevet er skrive frå Belgisk Kongo den 25.9.1908, og er frå
kaptein Øyvind Bakke, som er son til Albert Bakke. Øyvind
har inngått ei vervingskontrakt med den belgiske stat, som marinekaptein.
Det har truleg vore annonsar i norske aviser. Kong Leopold trong fagfolk
då han tok over kolonien. Her kunne vel ein ungdom kome til lettente
pengar - .
No ventar dei som har tapt pengar at sonen skal betale tilbake
noko av faren si skuld til dei, og dei er tydeleg utolmodige. Øyvind
skreiv at denne skulda har lege over han "siden jeg blev så
gammel at jeg begyndte å føle tyngden av disse byrder -
allerede i 14-15-årsalder".
Men han har også ei anna plikt han kjenner på: Ei mor
sitjande som fattig enkje, og fleire små farlause syskjen i Fosnavåg.
"Betenk dig Mads, hvad vilde du gjøre som menneske - som
kristen?" Denne omsorga for mora kallar han heilag.
Deretter gjer han greie for sine økonomiske tilhøve.
Det såg så lovande ut, men det er ikkje så enkelt
likevel. Han har sett av fast trekk til mora, men treng også noke
sjølv. Han veit at inntekta vil stige for kvart av dei tre åra
han har inngått fast kontrakt, og om han tek det fjerde året
ekstra, vil dette gi tilsvarande endå meir. Men han vågar
ikkje skrive til mora at han har bestemt seg for det. - Det kostar å
kle seg opp med uniform. Han har fått eige påtrykt skrivepapir,
og han har reiseutgifter. "Det blir ikke riktig det samme som å
reise fra Fosnavaagen til Aalesund." Men han set alt inn på
å betale faren si gjeld og ta opp att drifta av vorretninga i
Fosnavåg. Ein stor del av løna hans står på
sperra konto i Bryssel til kontrakttida er ute.
Og så må han be Mads saman med Mons Eggesbø
hjelpe mora og sjå til huset til han sjølv kjem heim. "Jeg
har nu lagt kortene på bordet som en ærlig mand - og arbeider
imot det maal engang at staa frem for dere som en gjeldfri mand. Derfor
er jeg her." Slik avsluttar han eit langt brev - med ei pen handskrift.
Men så finn vi dette i Peter M. Lillebø si dagbok:
"Lørdag 19. august 1911 - kadet (dog ikke avgangseksamen
fra Sjøkrigsskolen i Horten) en tid kaptein i den belgiske marine
ved Kongelig Byrd i Vestafrika, Øyvind Bakke døde i sin
mors Anna Bakkes hus av lungebetendelse i natt".
|
